Jak długie jest jelito cienkie?

Anatomia – ta makroskopowa przynajmniej – rzadko jest już obecnie źródłem sensacji prasowych – nieczęsto dokonuje się na tym polu wiedzy medycznej dużych przełomowych odkryć, jedynie wyjątkowo czy to nowe znaleziska, czy nowe sposoby opisu znanych wcześniej struktur (dość wspomnieć o tym jakim swego czasu przebojem stało się odmienne od dotychczasowego spojrzenie na krezkę) dostarczają pożywki mediom. Choć oczywiście wciąż mogą nas czekać niespodzianki, czemu by nie. Zawsze warto bacznie przyglądać się wiedzy zastanej, zawsze warto ją uzupełniać i w razie potrzeby rewidować. Nie jest jednak dobrą praktyką poszukiwanie anatomicznych sensacji na siłę tylko po to, by móc zabłysnąć apetycznym newsem.

Nie ma nic dziwnego w tym, że gdy na fejsbuku mignął mi news anatomiczny na profilu Nauki w Polsce, spojrzałam nań z zainteresowaniem. To w końcu moja działka. Niby długość jelita cienkiego nie wydaje się czymś szczególnie przełomowym, zawsze to jednak coś, prawda? O ile to prawda oczywiście. 

Co wiemy o jelicie cienkim? Tak z grubsza i podręcznikowo?

Poszczególne części cewy pokarmowej (nazwy rozszyfrowane w tekście); https://en.wikipedia.org/wiki/Small_intestinehttps://en.wikipedia.org/wiki/Small_intestine

To najdłuższa część przewodu pokarmowego. Ciągnie się od żołądka aż do jelita grubego. Rozpoczyna się mniej więcej trzydziestocentymetrową dwunastnicą, duodenum, której nazwę przypisuje się starożytnemu greckiemu medykowi Herofilosowi (jej długość określił na około 12 szerokości palców, dodekadaktylon enter), dwunastnica przechodzi następnie w jelito czcze (intestinum jejunum), potem kolejno – bez wyraźnej granicy – w jelito kręte (intestinum ileum) uchodzące do jelita grubego, oddzielone odeń zastawką krętniczo-kątniczą znaną też jako zastawka Bauhina (od nazwiska szwajcarskiego medyka, żyjącego na przełomie szesnastego i siedemnastego wieku Gasparda Bauhina). Jak długa ma być całość tej części jelitowej rury, skoro już tak podkreślamy jej długość? Według podstawowych źródeł (w Polsce oznacza to przede wszystkim kolejne wydania monumentalnej “Anatomii człowieka” spisanej dawno już temu przez Adama Bochenka i wielokrotnie aktualizowanej i wznawianej tudzież – w wersji minimalistycznej – “Anatomii człowieka” pod redakcją Janiny Sokołowskiej-Pituchowej) 5–6 m u osoby żywej, od 6 do 8 m natomiast gdy mierzymy rzecz na zwłokach (to z racji zaniku napięcia mięśniowego). 

Cóż nowego zatem ma nam do powiedzenia nauka o jelicie cienkim? Hmmm… Serwis Nauka w Polsce twierdzi otóż – tonem dość sensacyjnym i podkreślając rzecz w tytule doniesienia – że w świetle najnowszych ustaleń “kobiety mają dłuższe jelito cienkie”. Brzmi interesująco, zwłaszcza w obliczu dość świeżego i cennego poznawczo trendu, by przyglądać się szczególnie uważnie tym aspektom medycyny, które dotąd bywały nieco pomijane, zaś kwestie pewnych odrębności anatomii, fizjologii i patologii kobiet rzeczywiście nauce zdarzało się traktować niekiedy trochę po łebkach. Niby w obliczu tych 5-6 metrów 30 cm wydaje się drobiazgiem, ale gdyby był to drobiazg konsekwentnie obserwowany, byłoby to istotnie godne odnotowania. Czy jest?

Och, w pracy, której jakże imponujące wyniki serwuje nam Nauka w Polsce owszem. Tyle że jest to praca dosyć… hmmm… kameralna. O wartości głównie ciekawostkowej. Przy czym niczego jej nie ujmuję – to nie praca w PeerJ wprowadza was w błąd, to doniesienie powiedzmy-że-naukowe wyciąga z niej wnioski idące dużo dalej aniżeli jest to wskazane. Sam artykuł skupia się zresztą raczej na wartości – edukacyjnej zwłaszcza – prostych badań pomiarowych, także z zakresu anatomii porównawczej (poza zwłokami ludzkimi w pracy oceniano też świnie, szczury i żaby ryczące) niźli na dokonywaniu przełomów naukowych.

Schemat porównawczy budowy przewodu pokarmowego u różnych grup zwierząt przedstawiony w omawianej pracy; https://peerj.com/articles/15148/#

W ramach zbierania danych przebadano imponującą (wybaczcie sarkazm, ale trudno mi się powstrzymać) liczbę 45 zwłok, w tym 21 żeńskich i 24 męskich. I zaobserwowano – wyobraźcie sobie – różnice.

Możliwe odmienności w zakresie unaczynienia pęcherzyka żółciowego; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26698600/

Nie żeby było to zaskakujące – w każdym poważniejszym materiale przeczytacie o różnicach osobniczych pomiędzy poszczególnymi strukturami anatomicznymi, różne do pewnego stopnia są kształty i wielkości, rozmaite też zdarzają się lokalizacje oraz warianty unaczynienia i unerwienia  niby znanych i oczywistych elementów anatomicznych. Zdarzają się – choć rzadko – ludzie całkiem bez wyrostka robaczkowego, zdarzają się też osoby z wyrostkiem nadzwyczaj długim, sięgającym nieomalże 30 cm. Różnice bywają zależne od płci, od wieku, od populacji, nie jest to wiedza nowa. W toku edukacji medycznej katuje się nas dziesiątkami wariantów anatomicznych najrozmaitszych struktur. Przy czym oczywiście “katuje się” to lekka hiperbola, to wiedza ważna i docelowo przydatna, choć trzeba przyznać, że przyswajanie jej bywa męczące, szczególnie na początku studiów, gdy aspekty praktyczne zdobywanych informacji majaczą dopiero niewyraźnie gdzieś tam na horyzoncie.

Ten wyrostek robaczkowy jest bardzo długi, ale zdrowy – to przypadkowe znalezisko sekcyjne; https://www.ijmhr.org/ijar_articles_vol1_02/232.pdf

Tekst Nauki w Polsce szumnie głosi, że:

“Oprócz rzucenia światła na nieoczekiwaną zmienność anatomii człowieka, badania doprowadziły również do ponownego odkrycia znaczenia nauczania studentów medycyny zmienności anatomicznej.”

Tyle że na poziomie merytorycznym to bzdura. Zmienności anatomicznej nie trzeba odkrywać ponownie, bo nigdy nie została zapomniana, wystarczy zajrzeć do podręczników, rozmaite warianty anatomiczne są medycynie znane i są obecne w programach nauczania, a podobne “mądrości” – nawet jeśli cytowane tylko bezmyślnie za kimś – tylko wprowadzają w błąd osoby czytające tego typu teksty, sugerując szokującą indolencję osób zajmujących się medycyną. Tak, jasne, w takie “rytualne” choć puste merytorycznie sformułowania chętnie zaopatrza się wstępy i podsumowania rożnych prac naukowych. To miłe oku ozdobniki i wypełniacze, podobnie jak uwagi o tym, że “potrzeba jest więcej badań” (przecież nie napiszemy “teraz wiemy już wszystko, więcej badań nie potrzeba”) albo “praca wnosi cenny wkład w” (bo przecież nikt nie napisze, że nie wnosi). Ich obecność jest w pełni zrozumiała dla każdego, kto kiedykolwiek czytał lub pisał artykuły naukowe, ale, serio, nie mylmy ich z warstwą merytoryczną publikacji. Owszem, o zmienności anatomicznej i niekiedy notowanych różnicach zależnych od płci, wieku, grupy etnicznej, pochodzenia geograficznego, etc warto przypominać w toku nauczania medycyny, bo niejednokrotnie się o niej zapomina, ale zachowajmy jakąś szczątkową choćby powagę i nie udawajmy, że ta zmienność stanowi jakieś odkrycie i nową wiedzę.

Artykuł cytuje jedną z autorek badania:

„Ponad sto lat temu przeprowadzono badania, które wykazały zmienność względnej długości ludzkich jelit, ale od tego czasu obszar ten był w dużej mierze ignorowany – powiedziała Amanda Hale, współautorka badania i doktorantka w North Carolina State University. – Kiedy zaczęliśmy badać ten problem, byliśmy zdumieni zakresem zmienności, którą znaleźliśmy”.

Tyle że to znów grube nadużycie (powstrzymuję się dyplomatycznie od powtórzenia słowa “bzdura”). Badań szacujących zmienność anatomiczną długości jelit naprawdę było więcej i naprawdę prowadzono je bynajmniej nie tylko ponad sto lat temu. Zarówno na dorosłych (zaraz o paru wspomnę), jak i na dzieciach.

Pośród zwłok badanych w ramach kursów anatomicznych prowadzonych przez Duke University School of Medicine i pochodzących z tamtejszego programu donacji zwłok do celów edukacyjnych (Duke Anatomical Gifts Program) rzeczywiście  zaobserwowano cały szereg różnic. W tym także w długości jelita cienkiego. I w obrębie tej niewielkiej przebadanej grupki rzeczywiście kobiece jelita cienkie były przeciętnie dłuższe. Czy to dobra podstawa, by wyciągać wiążące wnioski o istotnej różnicy pomiędzy płciami? Cóż, to bardzo mała grupa badana. Ale nadal znalezisko byłoby interesujące, gdyby było pierwszym w swoim rodzaju. Tyle że to nie są pierwsze takie badania, bo temat jest medycznie dość istotny, choćby z racji tzw. zespołu krótkiego jelita, czyli stanu, w którym po wycięciu czy wyłączeniu inną drogą funkcji części lub całego jelita cienkiego dochodzi do znacznego zmniejszenia wchłaniania. W 2002 w Surgical and Radiological Anatomy opublikowano pracę, w której omówiono badania pośmiertne 200 osób, 100 kobiet i 100 mężczyzn. Gdy porównano wyniki pomiarów, biorąc pod uwagę płeć, okazało się, że znacząco dłuższe były jelita męskie (gdzie sensacyjny nagłówek, Nauko w Polsce?), i to zarówno same jelita cienkie, jak i mierzone łącznie z grubymi. Podobne wyniki pół wieku wcześniej, w 1955 roku, przedstawiła w British Medical Journal Betty M. L. Underhill, bazując na setce badanych. Warto zauważyć, że już Underhill podkreślała istotność różnic osobniczych, podkreślała też, że różnice te są elementem wiedzy dość podstawowej, choć ich skala bywa niedoszacowywana:

Każda studiująca medycynę osoba wie, że długość jelita cienkiego wynosi 22 stopy (6,7 m) lub coś koło tego, bo tego nauczają podręczniki. Każdy chirurg wie ze swego doświadczenia, że w długości jelita obserwuje się dużą zmienność, choć niewielu ma świadomość skali tej zmienności. Celem tej pracy jest zwrócenie uwagi na fakt, że przyjęte wymiary są wielkościami uśrednionymi i mogą być istotnie mylące w konkretnych indywidualnych przypadkach, bo różnice potrafią sięgać rzędu 100%.

Zatem nie, artykuł, na który zwraca nam uwagę Nauka w Polsce, naprawdę nie rzuca światła na nieoczekiwaną zmienność anatomii człowieka tymi postulowanymi trzydziestoma centymetrami, co więcej stoi w kontrze do wcześniejszych badań prowadzonych często na dużo większych próbach. I od razu dodam, żeby nie było nazbyt łatwo, niektóre z badań w przeszłości opisywały też serie pomiarów, w których dłuższe okazywały się jelita pacjentek (ot, japońskie badanie z lat dziewięćdziesiątych chociażby), co część źródeł z kolei próbowało przypisywać różnicom rasowym. Jaki z tego wniosek? To skomplikowane. I na pewno nie ma miejsca na jednoznaczne wiążące konkluzje na bazie tak skąpej jak czterdziestoosobowa grupka o nieznanym składzie etnicznym. 

Czy to wina artykułu? W sumie nie. Artykuł odnotowuje swoje znalezisko pośród paru innych, owszem, ale wcale nie traktuje go jako jakiejś niezwykle ważkiej konkluzji, to tylko wzmianka. Sporo się podobnych po literaturze plącze, nie trzeba zaraz robić z nich nagłówków wywracających społeczne wyobrażenia o anatomii człowieka do góry nogami. Ja naprawdę rozumiem, że clickbaity się dobrze sprzedają, ale…

Czy zatem rzeczywiście, jak przekonuje was serwis Nauka w Polsce, kobiety mają dłuższe jelito cienkie? Nie bardzo. A w każdym razie nie da się tego wywnioskować na podstawie badania 21 kobiecych zwłok, zwłaszcza że przynajmniej część wcześniejszych badań, prowadzonych na dużo większych próbach, sugerowało coś odwrotnego. Bez urazy, ale ktoś was robi w trąbę, obiecując dużo, a pozostawiając z pseudomedycznym medialnym faktoidem. Z pseudowiedzą, która zanieczyści wasze dotychczasowe zasoby wiedzy anatomicznej. Tak, proszę wszystkich, też się rodzą fake newsy. Nie tylko jako jawne ordynarne kłamstwa, ale również jako tanie manipulacyjki, efekt medialnej pogoni za sensacją.

(Przypominam, że patologów możecie śledzić też na fejsbuku – warto tam zaglądać, bo strona jest codziennie aktualizowana)

Źródła:

Hidden diversity: comparative functional morphology of humans and other species. EA McKenney, AR Hale, J Anderson, R Larsen, C Grant, RR Dunn; PeerJ 2023;11:e15148

Kobiety mają dłuższe jelito cienkie. P Wernicki, Nauka w Polsce, 02.05.2023

Anatomical study of the length of the human intestine. G Hounnou, C Destrieux, J Desmé, P Bertrand, S Velut; Surgical and Radiological Anatomy 2002: 290-294

Intestinal Length in Man. BML Underhill. British Medical Journal 1955; 2(4950): 1243-1246